Ulaş Ceylanlı

PwC Türkiye Otomotiv Sektörü Lideri, Vergi Hizmetleri Şirket Ortağı ve Yeminli Mali Müşavir

ENFLASYON DÜZELTMESİNİN MALİ TABLOLARA VE VERGİ MATRAHLARINA ETKİSİ

20 YIL SONRA, VERGİ USUL KANUNU (VUK) KAPSAMINDAKİ ENFLASYON DÜZELTMESİNİN TEKRAR UYGULANACAĞINI SÖYLEYEN PwC TÜRKİYE OTOMOTİV SEKTÖRÜ LİDERİ, VERGİ HİZMETLERİ ŞİRKET ORTAĞI VE YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİR ULAŞ CEYLANLI, VUK KAPSAMINDAKİ ENFLASYON DÜZELTMESİNİN 2023 VE 2024 YILINDA ŞİRKETLERİN MALİ TABLOLARINA VE VERGİ MATRAHLARINA ETKİSİNİ DEĞERLENDİRDİ.

Enflasyon düzeltmesini kısaca nasıl tanımlayabiliriz?

Enflasyon düzeltmesi, şirketlerin aktif ve pasifleri arasında yer alan parasal olmayan kalemlerin, enflasyon oranıyla güncel değere getirilmesi olarak tanımlanabilir. Parasal olmayan kalemler ise, defter değeri enflasyon karşısında düşmesine rağmen satın alma değeri düşmeyen kıymetler olarak ifade edilebilir. Bilançonun aktif tarafından yer stoklar (hammadde, yarım mamul, mamul, ticari mal), iştirakler, bağlı ortaklıklar, tüm maddi ve maddi olmayan duran varlıklar (arsa, bina, makine-teçhizat, demirbaşlar, haklar) enflasyon düzeltmesine tabi aktif kalemlerdir.

Bilançonun pasif tarafında ise, sermaye, yasal yedekler ve özel fonlar enflasyon düzeltmesine tabi özkaynak kalemleri olarak öne çıkıyor.

2023 yılında yapacağınız enflasyon düzeltmesi bilançoları nasıl etkileyecek?

2023 yılındaki enflasyon düzeltmesi uygulamasında, yukarıda saydığımız kalemlerin defterde yer alan değerlerini, satın alma ya da deftere kayıt tarihlerinden, Aralık 2023’e kadar, TÜİK tarafından açıklanan ÜFE (üretici fiyat endeksi) artış oranında artıracağız. Ortaya çıkan değer farkını ise, bilançonun öz kaynakları altında yer alan ‘Geçmiş Yıl Kâr/Zararları’ altında sınıflandıracağız.

Örneğin, Ocak 2010 tarihinde 1 milyon USD’ye satın aldığımız bir arsanın o günkü alım değeri 1,480,000 TL olsun. Bu arsa, defterlerimizde hâlâ bu bedelle duruyor. Ocak 2010 ile Aralık 2023 arasındaki dönemde, ÜFE endeksi ise 17,6 kat artmıştır. İşte enflasyon düzeltmesi ile, defterlerimizde 1,480,000 TL olarak gözüken arsa değerini 17,6 kat artıracağız ve arsa değerini 26,156,357 TL’ye çıkaracağız. Aradaki düzeltme farkı olan 24,676,357 TL’yi ise, öz kaynaklar altında ‘geçmiş dönem kârı’ olarak sınıflandıracağız.

Aynı şirketin Ekim 2005 tarihinde 2,000,000 TL sermaye ile kurulduğunu düşünelim. Sermaye düzeltme işleminde de, Ekim 2005 ile Aralık 2023 arasındaki ÜFE endeks artışı olan 23,47 oranını kullanarak, sermayenin defterde gözüken değerini arttıracağız. Bu şekilde, 2,000,000 TL’nin 23,47 kat artırılmasıyla sermayenin düzeltilmiş değeri olan 46,933,183 TL’ye ulaşacağız. Aradaki değerleme farkı olan 44,933,183 TL’yi ise ‘geçmiş yıl zararları’ olarak sınıflandıracağız.

Görüldüğü üzere, 2023 yılında, parasal olmayan tüm kalemleri ilk edindiğimiz tarihten bugüne kadar enflasyon düzeltmesine tabi tutacağız, aradaki değerleme farkını da geçmiş yıl kâr/zararı olarak sınıflandıracağız. Bir başka ifadeyle geçmişte elde ettiğimiz kâr/zararı; enflasyon düzeltmesiyle gerçek değerine getireceğiz.

2023 yılında yapacağınız enflasyon düzeltmesinin gelir tablosuna ya da vergi matrahına etkisi olacak mıdır?

2023 yılında yapacağımız enflasyon düzeltmesi gelir tablosunu etkilemeyecektir. VUK kapsamındaki enflasyon düzeltmesi uygulaması sadece bilanço kalemleri için uygulanacak olup, gelir tablosu için bir düzeltme yapılmayacaktır. Bu nedenle, 2023 yılı dönem kâr/zarar hesabımız, enflasyon düzeltmesinden etkilenmeyecektir. Ayrıca, 2023 yılında enflasyon düzeltmesine tabi tuttuğumuz maddi ve maddi olmayan duran varlıkları (bina, makine-teçhizat, demirbaş gibi) yeni ve düzeltilmiş değerleri üzerinden değil, düzeltme öncesi tutarlarından amortismana tabi tutacağız. Bu açından da, 2023 yılı kurumlar vergisi matrahı enflasyon düzeltmesinden etkilenmeyecektir.

2024 yılında yapacağınız enflasyon düzeltmesinin gelir tablosuna ya da vergi matrahına etkisi olacak mıdır?

2024 yılında yapacağımız enflasyon düzeltmesi, prensip olarak 2023 yılında yaptığımız çalışmaya benziyor. 2023 yılında tüm geçmiş yılların enflasyon etkisini düzeltirken, 2024 yılında artık sadece bir yıllık etkiyi düzelteceğiz. Buna göre, parasal olmayan aktifleri ve parasal olmayan pasifleri (prensip olarak öz kaynakları) 1 yıllık ÜFE endeksi ile işleme alacağız. 2024 yılının 2023 yılından önemli farkı; bu düzeltme sonucunda oluşacak fark gelir tablosunda cari dönem kâr/zararı etkileyecek şekilde sınıflandırılacaktır. Bu kapsamda, 2024 yılı enflasyon düzeltmesi hem dönem kârımızı hem de bununla bağlantılı olarak kurumlar vergisi matrahımızı etkileyecektir.

Örneğin, 2024 yılı bir yıllık ÜFE oranının yüzde 50 olarak gerçekleştiğini varsayarsak, 2024 yılı enflasyon düzeltmesi yukarıdaki 2 örnekte şirket kâr ve zararını aşağıdaki gibi etkileyecektir:

• 2023 sonunda 26,156,357 TL’ye çıkardığımız arsa değerini bu kez 2024 yılı ÜFE oranı olan yüzde 50 ile enflasyon düzeltmesine tabi tutacağız; arsanın değerini 39,234,536 TL’ye getireceğiz. Aradaki düzeltme farkı olan 13,078,119 TL’yi ise ‘enflasyon düzeltmesi kârları’ adı altında gelir tablosunda, cari dönem kârı olarak sınıflandıracağız ve kurumlar vergisine tabi tutacağız.
• Benzer şekilde, 2023 sonunda 46,933,183 TL’ye çıkardığımız sermaye değerini bu kez 2024 yılı ÜFE oranı olan yüzde 50 ile enflasyon düzeltmesine tabi tutacağız; sermaye değerini 70,399,775 TL’ye getireceğiz. Aradaki düzeltme farkı olan 23,466,592 TL’yi ise ‘enflasyon düzeltmesi zararları’ adı altında gelir tablosunda, cari dönem zararı olarak sınıflandıracağız ve kurumlar vergisi matrahından düşeceğiz.

2024 enflasyon düzeltmesi nedeniyle şirketler ilave kurumlar vergisi yükü ile karşılaşabilir mi?

Sorunun basit cevabı, aktif-öz kaynak dengesine göre, evet karşılaşabilir. Eğer şirketin duran varlıkları (iştirak, bağlı ortaklık, arsa, bina, makine-teçhizat, demirbaş gibi), şirketin öz kaynaklarından fazla ise, 2024 enflasyon düzeltmesi nedeniyle ilave kurumlar vergisi yüküne katlanacaktır.

Örneğin, aktifinde iştirakler, maddi duran varlıklar toplamı 100,000,000 TL olan bir şirket düşünelim; bu şirketin öz kaynakları ise 40,000,000 TL olsun (kalan 60,000,000 TL’nin borç olduğunu düşünelim). Bu şirketin parasal olmayan aktif pasif denkliği 60,000,000 TL aktif yönlüdür. ÜFE oranının yüzde 50 olduğunu varsaydığımızda, bu şirket 2024 yılı sonunda enflasyon düzeltmesi kaynaklı 30,000,000 TL ilave kâr beyan edecek ve üzerinden yüzde 25 oranında 7,500,000 TL ilave kurumlar vergisi ödeyecektir. Bu dengenin ters yönde olduğu, şirketin öz kaynaklarının güçlü olduğu durumda ise şirket enflasyon düzeltmesi kaynaklı olarak ilave zarar beyan edecek ve bu zararı kurumlar vergisi matrahından düşebilecektir. Görüldüğü üzere, şirketin aktif varlıklarının içeriği ile bu aktifleri nasıl finanse ettiği (öz kaynak ya da borç) şirketin 2024 yılı kârını ve vergi matrahını önemli ölçüde etkileyecektir.

Tüm şirketler enflasyon düzeltmesi yapmak zorunda mı; yapmamanın yaptırımı nedir?

Türkiye’de faaliyet gösteren tüm kurumlar vergisi mükellefleri (tüm şirketler) enflasyon düzeltmesi yapmak zorundadır. Şirketin ciro ya da aktif büyüklüğü, faal olup olmaması gibi etkenler bu durumu değiştirmiyor, tüm şirketler enflasyon düzeltmesi yapmak zorundadır. Eğer yapılmaması durumunda, vergi mevzuatında yer alan ana değerleme ilkelerinden birisi ihmal edilmiş olacak, şirketlerin bilanço, gelir tablosu ve kurumlar vergisi matrahı mevzuata uygun olmayacaktır. Bu durum da, şirket için cezalı vergi tarhiyatı riski oluşturacaktır.

Enflasyon düzeltmesi uygulaması ne zaman sona erecektir?

Enflasyon düzeltmesinin sona ermesi için, son yıl ÜFE oranının yüzde 10’un altına inmesi ve son 3 yıllık ÜFE oranının da yüzde 100’ün altına inmesi gerekiyor. Şu anda uygulanan Orta Vadeli Plan da dikkate alındığında, her iki şartın birlikte sağlanması için önümüzde 2-3 sene daha olduğunu ve bu süre boyunca enflasyon düzeltmesinin hayatımızda yer alacağını iletebiliriz.