“Sanayi – Üniversite iş birlikleri artık bir zorunluluk”
Robot teknolojileri, yapay zeka, Endüstri 4.0 ve şimdiden tartışılan Endüstri 5.0 iş dünyasının, akademinin ve endüstrinin en değerli gündem maddelerini oluşturuyor. Bu alanda önemli çalışmalara imza atan, Sabancı Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Esra Erdem, ODD Dergi’nin konuğu oldu. Sabancı Üniversitesi’nde yapay zeka ve robotik alanındaki çalışmalarını Bilişsel Robotik laboratuvarında gerçekleştiren Erdem, yakın gelecekte robotların süreçleri ve rolleri köklü şekilde değiştireceğini söylüyor.
Ülkemizin Ar-Ge ve inovasyon anlamında küresel rekabette yol kat edebilmesi için gerekli reformlar nelerdir? Sizce Türkiye inovasyon konusunda hangi aşamada?
Ülkemizin Ar-Ge ve inovasyon anlamında rekabetçi olabilmesi kadar bunu sürdürülebilir kılması da önemli. Bu amaca yönelik olarak, öncelikle, çocuklarımızı ve gençlerimizi; düşünen, yeni fikirler ve yöntemler geliştiren, icatlar yapan ve bunları hayata geçirebilen, kendini anlatabilen ve açıklayabilen, üretken bireyler olarak yetiştirebilmemizin gerektiğini düşünüyorum. Bu da çağdaş bir eğitim reformu gerektiriyor.
Uzun zamandır Endüstri 4.0 konuşuluyor. Globalde ve ülkemizde Endüstri 4.0’da gelinen aşama nedir?
Endüstri 4.0 dijitalizasyon odaklı olduğundan, siber-fiziksel sistemler, nesnelerin interneti, bulut hesaplama gibi konular ve çalışmalar ön plana çıkıyor. Fabrikalar kendilerini bu açılardan yenileyerek, üretim süreçlerini daha verimli, şeffaf ve güvenli hale getiriyor. Öte yandan, akıllı toplum vurgusuyla, otonom robotların insanlarla beraber çalıştığı bilişsel fabrikalar yakın zamanda Endüstri 5.0 kapsamında tartışılmaya başlandı.
Sabancı Üniversitesi olarak Ar-Ge ve inovasyon alanında öne çıkan çalışmalarınız neler?
Sabancı Üniversitesi’nde yapay zeka ve robotik alanındaki çalışmalarımızı Bilişsel Robotik laboratuvarında gerçekleştiriyoruz. Çalışmalarımızın amacı, robotları bilişsel kabiliyetlerle donatmak. Bilişsel kabiliyetlerle; robotların amaçları, eylemleri, tercihleri ve etkileşim içinde oldukları diğer etmenlerin düşünceleri üzerinde akıl yürütebilmeleri, doğru kararı verip plan yapabilmeleri, kendilerini açıklayabilmeleri, kararlarını/planlarını doğru şekilde uygulayabilmeleri ve gerektiğinde değiştirebilmelerini kast ediyoruz. Bu hedef doğrultusunda; hizmet robotları, bilişsel fabrikalar, akıllı ulaşım ve lojistik sistemleri ve medikal robotik alanlarında çalışmalarımız bulunuyor.
Bu çalışmalarınızdan örnek verir misiniz?
Bilişsel fabrikalar, insan-robot iş birliği ile daha esnek, uyumlu ve güvenilir üretimi amaçlayan bir paradigma. Bilişsel fabrikalardaki robotlar ve süreçler (amaçlar, algılar, ortaklaşa görev yapma gibi konularda) akıl yürütebilecek bilişsel kabiliyetlere sahiptirler ve bu kabiliyetlerini kullanarak faaliyet kapsamlarını otonom olarak değerlendirip değiştirebilirler. Bu tür fabrikalarda, robotların takımlar halinde ve insanlarla bir arada, ortak kaynakları akıllıca kullanarak, gerektiğinde (örneğin, planlanın dışında bir değişiklik olduğunda) birbirlerine yardım ederek, güvenliği ve verimliliği sağlayacak şekilde planlar yapabilmeleri, bu planlarını açıklayabilmeleri ve uygulayabilmeleri için çalışıyoruz. Geliştirdiğimiz yöntemlerle, farklı işlevleri ve kabiliyetleri olan robotlardan oluşan bir takım, verilen sayıda ve nitelikteki ürünleri üretmek için ortak bir plan yapıp uygulayabiliyor. Uygulama sırasında, siparişte veya çalışma ortamında bir değişiklik olduğunda, tekrar planlarını gözden geçirip, gerekiyorsa diğer robot takımlarından (işlerini aksatmayacak şekilde) yardım isteyebiliyor. Takımdaki diğer robotlardan herhangi birinde bozulma yaşanırsa ve bu nedenle planda bir aksaklık olursa, sorunun kaynağını akıl yürütüp tahmin ederek planlarını değiştirebiliyor. İnsanlarla robotlar beraberce ve birbiriyle iletişim kurarak, kişiye özel ürünler üretebiliyor. Elbette bu sırada insan güvenliği kadar insanla iletişimin doğal olması da önem kazanıyor.
Bilişsel robotik teknolojileri otomobil sektörünü değiştirecek
Sanayi-üniversite iş birliklerini yeterli buluyor musunuz? Gençlerin bu alana ilgisini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Yapay zeka ve robotiğin yanı sıra, bilgisayar bilimlerindeki ve diğer bilim alanlarındaki gelişmeler, sanayi-üniversite iş birliklerini zorunlu kılıyor. Bu işbirlikleri, hem yurtd ışında hem de ülkemizde, sağlanan fonların da yardımıyla artıyor. Tabii, bilimdeki ve teknolojideki gelişmeler gençlerin de Ar-Ge ve inovasyona ilgisini artırıyor. Üniversitemize bakacak olursak; öğrencilerimizin fikirlerini ürüne dönüştürme isteklerinin arttığını ve girişimci olarak kendi şirketlerini kurduklarını daha sık gözlemliyoruz.
İnsan-robot/süreç iş birliklerine elverişli “bilişsel fabrikalar” çok yakında…
Yapay zeka, bilişsel robotlar ve nesnelerin interneti konusunda son dönemde dünyada ne gibi gelişmeler var? Bu konulardaki gelişmelerin gelecekte başta otomotiv olmak üzere sektörlere olası etkilerini paylaşır mısınız?
Yapay zeka ve bilişsel robotik alanlarındaki gelişmelerin gelecek dönemlerdeki etkilerini diğer bilim alanlarındaki gelişmelerden ayrı düşünmemek gerekir. Öyle olunca, otomotiv sektöründe de, aracın tasarımından üretimine ve kullanımına kadar her aşama bu gelişmelerden etkilenecektir. Fabrikalarda insanların, makinelerin, robotların ve süreçlerin rolleri de değişecektir.
Bu gelişmelerden bazılarını gözlemlemeye başladık. Örneğin, otomobil tanımı değişiyor, otonom araçlar sahneye çıkıyor, yazılım şirketleri otonom araçlar tasarlıyor ve üretmeyi planlıyor. Otonom araçlar mevcut otomobillerden farklı tasarlanıyor. Üretimde kullanılacak malzemelerde çeşitlilik artıyor, otonom araçların kullanımları sırasında insanlara ve diğer araçlara sağlayacakları hizmetler farklılaşıyor. Güvenlik tanımı değişiyor, enerji verimliliği için yeni yollar tasarlanıyor. Benzer şekilde, fabrikalar Endüstri 4.0’daki dijitalizasyonun da ötesine geçiyor. Artık daha verimli ve güvenli üretim için daha esnek yapılar söz konusu. Bu yapıların insan-robot/süreç iş birliklerine izin veren bilişsel fabrikalara dönüşmeye başladığını gözlemliyoruz. Bilişsel robotik ve yapay zeka teknolojileri otomobil üreten fabrikalarda süreçleri ve rolleri değiştirecek.
Teknolojideki bu gelişmeler pek çok iş alanının ve mesleğin yok olacağına ya da yerini yeni iş kollarına bırakacağına işaret ediyor. Bu konuda görüşlerinizi alabilir miyiz?
Yapay zeka ve robotikteki gelişmelerin, yaptığımız birçok işte bize kolaylıklar sağlayacağı kesin. Bazı işlerimiz otomatikleşirken, bazı işlerimiz daha değer kazanacak; şu anki iş tanımlarımız değişecek. Öte yandan, bu tür yenilikçi gelişmeler, beraberinde yeni problemler, yöntemler ve süreçler getirerek, yeni iş sahalarının açılmasına da olanak sağlayacak.
Felçli hastaların günlük aktivitelerini yapabilmeleri için doktorlar ve terapistler tarafından belirlenen fizik tedavi hareketlerini yine uzman yardımıyla tekrar etmelerinin çok faydalı olduğu biliniyor. Öte yandan, fizik tedavi uzmanlarının bu hareketleri hastaya tekrarlı, çok sayıda ve aynı etkinlikte yaptırmaları da zor. Uzmanlara destek olmak amacıyla, insanlarla güvenli bir şekilde etkileşim içinde olan dış iskelet tarzı robotlar geliştiriyoruz. Bu robotların, fizik tedavi sırasında yaptıkları ölçümlerin akıllıca değerlendirilerek kişiye özel fizik tedavi terapilerinin çıkarımı ve uzmanların onayıyla robotlar tarafından uygulanabilmesi üzerinde çalışıyoruz.
